Δευτερεύουσες προτάσεις στα Λατινικά .Μαθήματα 21-49

Μάθημα 21

pro quo immensam pecuniam acceperunt: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση κρίσης, προσδιοριστική στο Capitolium.

qui diu apud Ardeam in exilio fuerat propter Veientanam praedam non aequo iure divisam: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση κρίσης, προσδιοριστική στο Camillus. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία qui και εκφέρεται με οριστική, γιατί δηλώνει πραγματικό γεγονός.

quod illic aurum pensatum est: δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση, ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα της κύριας πρότασης (dicitur). Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο quod και εκφέρεται με οριστική, γιατί εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία.

unde tamen rogatus reversus est: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση κρίσης, προσδιοριστική στο in exilium. Εισάγεται με το αναφορικό επίρρημα unde και εκφέρεται με οριστική, για να δηλώσει πραγματικό γεγονός.

Μάθημα 23 

\ut ignoraretur a marito: δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική πρόταση ως επιρρηματικός προσδιορισμός του συμπεράσματος στο περιεχόμενο της κύριας με ρήμα το ignoraretur, εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ut, επειδή είναι καταφατική, εκφέρεται με υποτακτική, γιατί το συμπέρασμα στη λατινική θεωρείται μια υποκειμενική κατάσταση, και συγκεκριμένα με υποτακτική παρατατικού (ignoraretur) γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου paravit και αναφέρεται στο παρελθόν . Έχουμε ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων, γιατί το συμπέρασμα είναι ιδωμένο τη στιγμή της εμφάνισής του στο μυαλό του ομιλητή και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής του (συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση).Στην κύρια πρόταση υπάρχει το ita.

cum illa cubiculum mariti intraverat: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας με ρήμα το intraverat, εισάγεται με τον επαναληπτικό σύνδεσμο cum, εκφέρεται με οριστική, γιατί η πράξη μας ενδιαφέρει από καθαρά χρονική άποψη και συγκεκριμένα με οριστική υπερσυντελίκου, εκφράζει την αόριστη επανάληψη στο παρελθόν και σε σχέση με την προσδιοριζόμενη πρόταση δηλώνει το προτερόχρονο.

quid ageret puer: δευτερεύουσα ουσιαστική πλάγια ερωτηματική πρόταση μερικής άγνοιας ως αντικείμενο στη μετοχή interroganti, εισάγεται με την ερωτηματική αντωνυμία quid, εκφέρεται με υποτακτική, γιατί η εξάρτηση δίνει μια υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενο της ερώτησης και συγκεκριμένα με υποτακτική παρατατικού ageret, γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (interroganti: εξάρτηση της μετοχής από το respondebat) και δηλώνει το σύγχρονο στο παρελθόν.

cum lacrimae suae, diu cohibitae, vincerent: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας, εισάγεται με τον ιστορικό-διηγηματικό σύνδεσμο cum και εκφέρεται με υποτακτική, γιατί ο ιστορικός - διηγηματικός σύνδεσμος cum υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της δευτερεύουσας με την κύρια και δημιουργεί μια σχέση αιτίου και αιτιατού ανάμεσά τους. Είναι φανερός ο ρόλος του υποκειμενικού στοιχείου στην υποτακτική. Συγκεκριμένα με υποτακτική παρατατικού (vincerent), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (egrediebatur) και δηλώνει το σύγχρονο στο παρελθόν.

ut simul imponeretur: δευτερεύουσα ουσιαστική βουλητική πρόταση ως έμμεσο αντικείμενο στο ρήμα orabat, εισάγεται με το βουλητικό σύνδεσμο ut, γιατί είναι καταφατική, εκφέρεται με υποτακτική, γιατί το περιεχόμενό της είναι κάτι το επιθυμητό και συγκεκριμένα με υποτακτική παρατατικού (imponeretur), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (orabat) και αναφέρεται στο παρελθόν. Έχουμε ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων, γιατί η βούληση είναι ιδωμένη τη στιγμή της εμφάνισής της στο μυαλό του ομιλητή και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής της (συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση).

Mάθημα 24

Cum P. Cornelius Nasica ad Ennium poetam venisset: δευτερεύουσα χρονική επιρρηματική πρόταση, που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το sensit. Εισάγεται με τον ιστορικό ή διηγηματικό σύνδεσμο cum, ο οποίος υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της δευτερεύουσας με την κύρια και δημιουργεί ανάμεσά τους μια σχέση αιτίου και αιτιατού. Εκφέρεται με υποτακτική, που κάνει φανερό τον ρόλο του υποκειμενικού στοιχείου. Συγκεκριμένα, με υποτακτική υπερσυντελίκου (venisset). Εξαρτάται από το ρήμα sensit της κύριας πρότασης που είναι ιστορικού χρόνου και δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν.

eique ab ostio quaerenti Ennium ancilla dixisset eum domi non esse: δευτερεύουσα χρονική επιρρηματική πρόταση, λόγω του παρατακτικού-συμπλεκτικού συνδέσμου –que που συνδέει την προηγούμενη χρονική πρόταση «Cum P. Cornelius Nasica ad Ennium poetam venisset» με την εν λόγω πρόταση. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το sensit. Εισάγεται με τον ιστορικό ή διηγηματικό σύνδεσμο (cum), ο οποίος υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της δευτερεύουσας με την κύρια και δημιουργεί ανάμεσά τους μια σχέση αιτίου και αιτιατού. Εκφέρεται με υποτακτική, που κάνει φανερό τον ρόλο του υποκειμενικού στοιχείου. Συγκεκριμένα, με υποτακτική υπερσυντελίκου (dixisset). Εξαρτάται από το ρήμα sensit της κύριας πρότασης που είναι ιστορικού χρόνου και δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν.

quid postea Nasica fecerit: δευτερεύουσα ονοματική πλάγια ερωτηματική πρόταση, απλή, μερικής αγνοίας, η οποία λειτουργεί ως αντικείμενο στο ρήμα accipe της προηγούμενης κύριας πρότασης, από την οποία και εξαρτάται. Εισάγεται με την ερωτηματική αντωνυμία quid και εκφέρεται με υποτακτική, γιατί θεωρείται ότι η εξάρτηση δίνει υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενό της. Συγκεκριμένα, με υποτακτική παρακειμένου, γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι αρκτικού χρόνου (accipe = ενεστώτας) και δηλώνεται το προτερόχρονο στο παρόν. (Ευθύς λόγος: quid postea Nasica fecit?)

Paucis post diebus cum Ennius ad Nasicam venisset: δευτερεύουσα χρονική επιρρηματική πρόταση, που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το exclamavit. Εισάγεται με τον ιστορικό ή διηγηματικό σύνδεσμο cum, ο οποίος υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της δευτερεύουσας με την κύρια και δημιουργεί ανάμεσά τους μια σχέση αιτίου και αιτιατού. Εκφέρεται με υποτακτική, που κάνει φανερό τον ρόλο του υποκειμενικού στοιχείου. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική υπερσυντελίκου (venisset). Εξαρτάται από το ρήμα exclamavit της κύριας πρότασης που είναι ρήμα ιστορικού χρόνου και δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν.

et eum a ianua quaereret: δευτερεύουσα χρονική επιρρηματική πρόταση λόγω του παρατακτικού-συμπλεκτικού συνδέσμου et που συνδέει την προηγούμενη χρονική πρόταση «Paucis post diebus cum Ennius ad Nasicam venisset» με την εν λόγω πρόταση. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το exclamavit. Εισάγεται με τον ιστορικό ή διηγηματικό σύνδεσμο cum, ο οποίος υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της δευτερεύουσας με την κύρια και δημιουργεί ανάμεσά τους μια σχέση αιτίου και αιτιατού. Εκφέρεται με υποτακτική, που κάνει φανερό τον ρόλο του υποκειμενικού στοιχείου. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική παρατατικού (quaereret). Το ρήμα εξάρτησης (της κύριας πρότασης) είναι ιστορικού χρόνου (exclamavit) και η δευτερεύουσα δηλώνει το σύγχρονο στο παρελθόν.

etsi domi erat: δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση. Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο etsi και εκφέρεται με οριστική (παρατατικού: erat), διότι εκφράζει μια πραγματική κατάσταση, παρά την οποία ισχύει το περιεχόμενο της κύριας πρότασης.

quod Nasica tam aperte mentiebatur: δευτερεύουσα ουσιαστική αιτιολογική πρόταση, η οποία εξαρτάται από τη μετοχή indignatus (μετοχή προερχόμενη από ρήμα ψυχικού πάθους) της κύριας πρότασης. Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο quod και εκφέρεται με οριστική (παρατατικού: mentiebatur), διότι δηλώνει αιτιολογία αντικειμενικά αποδεκτή και λειτουργεί ως αντικείμενο.

quid Nasica responderit: δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική πρόταση, απλή, μερικής αγνοίας, ονοματική, η οποία λειτουργεί ως αντικείμενο του τελικού απαρεμφάτου scire της προηγούμενης κύριας πρότασης. Εισάγεται με την ερωτηματική αντωνυμία quid και εκφέρεται με υποτακτική, γιατί θεωρείται ότι η εξάρτηση δίνει υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενό της. Συγκεκριμένα, με υποτακτική παρακειμένου (responderit). Επομένως, εφόσον ο ρηματικός τύπος εξάρτησης (scire), [έμμεση εξάρτηση από το vis] είναι αρκτικού χρόνου, τότε η πλάγια ερωτηματική πρόταση που εκφέρεται με υποτακτική παρακειμένου δηλώνει το προτερόχρονο στο παρόν. [Ευθύς λόγος: Quid Nasica respondit? (Οριστική παρακειμένου)].

(Ego) cum te quaererem: δευτερεύουσα χρονική επιρρηματική πρόταση, που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το credidi. Εισάγεται με τον ιστορικό ή διηγηματικό σύνδεσμο cum, ο οποίος υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της δευτερεύουσας με την κύρια και δημιουργεί ανάμεσά τους μια σχέση αιτίου και αιτιατού. Εκφέρεται με υποτακτική, που κάνει φανερό τον ρόλο του υποκειμενικού στοιχείου. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική παρατατικού (quaererem). Εξαρτάται από το ρήμα credidi της κύριας πρότασης που είναι ιστορικού χρόνου και δηλώνει το σύγχρονο στο παρελθόν.

ΜΑΘΗΜΑ 27

Cum Accius ex urbe Roma Tarentum venisset: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το devertit, εισάγεται με τον ιστορικό/ διηγηματικό σύνδεσμο cum (υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση κύριας και δευτερεύουσας, δημιουργεί μια σχέση αιτίου και αιτιατού ανάμεσά τους, είναι φανερός εδώ ο ρόλος του υποκειμενικού στοιχείου της υποτακτικής), εκφέρεται με υποτακτική υπερσυντελίκου, γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (devertit) και εκφράζει το προτερόχρονο στο παρελθόν.

ubi Pacuvius grandi iam aetate recesserat: δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική πρόταση στο Tarentum, εισάγεται με το αναφορικό επίρρημα ubi, εκφέρεται με οριστική, γιατί δηλώνει κάτι το πραγματικό , και συγκεκριμένα με οριστική υπερσυντελίκου, γιατί αναφέρεται στο παρελθόν.

qui multo minor natu erat: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση προσδιοριστική στο Accius, εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία qui, εκφέρεται με οριστική γιατί εκφράζει το πραγματικό γεγονός και συγκεκριμένα με οριστική παρατατικού γιατί αναφέρεται το παρελθόν.

cui Atreus nomen est: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση προσδιοριστική στο tragoediam, εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία cui, εκφέρεται με οριστική γιατί εκφράζει το πραγματικό γεγονός και συγκεκριμένα με οριστική ενεστώτα γιατί αναφέρεται στο παρόν.

quae scripsisset: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση προσδιοριστική στο εννοούμενο ea της κύριας, εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quae εκφέρεται με υποτακτική (λόγω πλαγίου λόγου) και συγκεκριμένα με υποτακτική υπερσυντέλικου (scripsisset), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (dixit) και εκφράζει το προτερόχρονο στο παρελθόν.

ut dicis: δευτερεύουσα απλή παραβολική πρόταση, εισάγεται με τον παραβολικό σύνδεσμο ut και εκφέρεται με οριστική επειδή η σύγκριση αφορά δύο πράξεις ή καταστάσεις που είναι ή θεωρούνται αντικειμενική πραγματικότητα. Στην κύρια πρόταση υπάρχει το επίρρημα ita.

quae deinceps scribam: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση προσδιοριστική στο εννοούμενο ea της κύριας (ή υποκείμενο στο fore) εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quae, εκφέρεται με οριστική γιατί εκφράζει το πραγματικό και συγκεκριμένα με οριστική μέλλοντα (scribam) γιατί αναφέρεται στο μέλλον.

quod in pomis est: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση προσδιοριστική στο idem, εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quod, εκφέρεται με οριστική γιατί εκφράζει το πραγματικό και συγκεκριμένα με οριστική ενεστώτα γιατί αναφέρεται στο παρόν.

quae dura et acerba nascuntur: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στο εννοούμενο ea της κύριας (ή υποκείμενο στο fiunt,) εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quae, εκφέρεται με οριστική γιατί εκφράζει το πραγματικό και συγκεκριμένα με οριστική ενεστώτα (nascuntur) γιατί αναφέρεται στο παρόν.

quae gignuntur statim vieta et mollia: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση προσδιοριστική στο εννοούμενο ea της κύριας (ή υποκείμενο στο fiunt), εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quae, εκφέρεται με οριστική γιατί εκφράζει το πραγματικό και συγκεκριμένα με οριστική ενεστώτα (gignuntur), γιατί αναφέρεται στο παρόν.

MAΘΗΜΑ 28

cum eum fugitivum esse ex Aesopi litteris cognovisset : δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση˙ λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα της κύριας πρότασης comprehendit. Eισάγεται με τον ιστορικό/ διηγηματικό σύνδεσμο cum (φανερώνει τη βαθύτερη σχέση δευτερεύουσας και κύριας˙ δημιουργεί μια σχέση αιτίου και αιτιατού ανάμεσά τους˙ είναι φανερός εδώ ο ρόλος του υποκειμενικού στοιχείου της υποτακτικής). Εκφέρεται με υποτακτική υπερσυντελίκου (cognovisset), γιατί εξαρτάται από το ρήμα της κύριας (comprehendit) που είναι ιστορικός χρόνος και εκφράζει το προτερόχρονο στο παρελθόν.

quanti homo sit: δευτερεύουσα ουσιαστική πλάγια ερωτηματική πρόταση, μερικής αγνοίας, ως αντικείμενο στο spectare˙ εισάγεται με την ερωτηματική αντωνυμία quanti, εκφέρεται με υποτακτική, (sit), (όπως όλες οι πλάγιες ερωτηματικές, αφού θεωρείται ότι η εξάρτηση δίνει υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενο της πρότασης)˙ συγκεκριμένα με υποτακτική ενεστώτα, γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο (spectare → noli) και εκφράζει το σύγχρονο στο παρόν.

qui tam nihili est: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στο εννοούμενο is˙ εκφέρεται με οριστική γιατί εκφράζει το πραγματικό˙ εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία qui, (Η πρόταση μπορεί επίσης να θεωρηθεί από κάποιους φιλολόγους ως αναφορική υποθετική).

ut nihil ei gratius possit esse quam recuperatio fugitivi: δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική πρόταση˙ εισάγεται με τον συμπερασματικό σύνδεσμο ut ο οποίος συνοδεύεται από την αντωνυμία nihil που έχει αρνητική σημασία, άρα η πρότασή μας είναι αρνητική. Εκφέρεται με υποτακτική (το συμπέρασμα στη λατινική θεωρείται υποκειμενική κατάσταση), συγκεκριμένα με υποτακτική ενεστώτα, γιατί εξαρτάται από το ρήμα adfectus est της κύριας, που είναι παρακείμενος με σημασία ενεστώτα και εκφράζει το σύγχρονο στο παρόν. Έχουμε ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων, γιατί το συμπέρασμα είναι ιδωμένο τη στιγμή της εμφάνισής του στο μυαλό του ομιλητή και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής του (συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση).

MAΘΗΜΑ 29

Cum Octavianus post victoriam Actiacam Romam rediret: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση, που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το occurrit. Εισάγεται με τον cum τον ιστορικό-διηγηματικό, ο οποίος υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της δευτερεύουσας με την κύρια και δημιουργεί ανάμεσά τους μια σχέση αιτίου και αιτιατού. Εκφέρεται με υποτακτική, που κάνει φανερό τον ρόλο του υποκειμενικού στοιχείου. Συγκεκριμένα, με υποτακτική παρατατικού (rediret), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (occurrit) και δηλώνει το σύγχρονο στο παρελθόν.

ut corvum doceret parem salutationem: δευτερεύουσα ονοματική βουλητική πρόταση, που λειτουργεί ως έμμεσο αντικείμενο στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το incitavit. Εισάγεται με τον βουλητικό σύνδεσμο ut, γιατί είναι καταφατική, και εκφέρεται με υποτακτική, γιατί το περιεχόμενό της είναι απλώς επιθυμητό. Συγκεκριμένα, με υποτακτική παρατατικού (doceret), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (incitavit) (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων, συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση) και αναφέρεται στο παρελθόν.

quotiescumque avis non respondebat: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση, που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το solebat. Εισάγεται με τον χρονικό-επαναληπτικό σύνδεσμο quotiescumque, ο οποίος ισοδυναμεί με τον επαναληπτικό cum. Εκφέρεται με οριστική, γιατί η πράξη ενδιαφέρει από καθαρά χρονική άποψη, και συγκεκριμένα, με οριστική παρατατικού (respondebat). Εκφράζει την αόριστη επανάληψη στο παρελθόν και σε σχέση με την κύρια πρόταση δηλώνει το σύγχρονο.

quanti nullam adhuc emerat: δευτερεύουσα επιρρηματική απλή παραβολική πρόταση, του ποσού, που λειτουργεί ως β’ όρος σύγκρισης (α’ όρος σύγκρισης είναι η προηγούμενη κύρια). Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quanti (που αποτελεί παραβολικό ζεύγος με το tanti που προηγείται στην κύρια) και εκφέρεται με οριστική (emerat), γιατί η σύγκριση αφορά δύο πράξεις ή καταστάσεις που είναι ή θεωρούνται αντικειμενική πραγματικότητα. Συγκεκριμένα, με οριστική υπερσυντελίκου, γιατί αναφέρεται στο παρελθόν και δηλώνει το προτερόχρονο σε σχέση με την κύρια πρόταση.

ΜΑΘΗΜΑ 30

Et si habet Asia suspiciōnem quandam luxuriae: δευτερεύουσα επιρρηματική υποθετική πρόταση. Εισάγεται με τον υποθετικό σύνδεσμο si (διότι είναι καταφατική) και εκφέρεται με οριστική ενεστώτα (habet). H απόδοση του υποθετικού λόγου είναι το (laudare) debemus της κύριας πρότασης που είναι, επίσης, οριστική ενεστώτα . Πρόκειται για ευθύ, απλό υποθετικό λόγο που ανήκει στο α΄ είδος και εκφράζει την ανοικτή υπόθεση στο παρόν.

quod Asiam vidit: δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση. Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο quod και εκφέρεται με οριστική, (χρόνου παρακειμένου: vidit), διότι εκφράζει αιτιολογία αντικειμενικά αποδεκτή.

[sed] in Asia continenter vixit: δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση, η οποία συνδέεται με την προηγούμενη αιτιολογική παρατακτικά με τον αντιθετικό σύνδεσμο sed. Επομένως και αυτή εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο quod και εκφέρεται με οριστική, (χρόνου παρακειμένου: vixit), διότι εκφράζει αιτιολογία αντικειμενικά αποδεκτή.

ex qua laus familiae, memoria generi, honos et gloria nomini constituta est: δευτερεύουσα (επιθετική) αναφορική προσδιοριστική πρόταση στη λέξη Asiae. Eισάγεται με την αναφορική αντωνυμία qua (εμπρόθετη εισαγωγή: ex qua) και εκφέρεται με οριστική (constituta est: παθητικός παρακείμενος), επειδή δηλώνει το πραγματικό γεγονός.

ΜΑΘΗΜΑ 31

ut omnes pugna abstinerent: Δευτερεύουσα βουλητική πρόταση, ονοματική ως αντικείμενο στο ρήμα edixit˙ εισάγεται με τον βουλητικό σύνδεσμο ut, γιατί είναι καταφατική εκφέρεται με υποτακτική, γιατί το περιεχόμενό της είναι κάτι το επιθυμητό και συγκεκριμένα με υποτακτική παρατατικού (abstinerent), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (edixit) και αναφέρεται στο παρελθόν (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων: η βούληση είναι δηλ. ιδωμένη τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή, συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση, και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής της).

cum aliquando castris abiret: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση, λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα της κύριας πρότασης˙ εισάγεται με τον ιστορικό/διηγηματικό σύνδεσμο cum (υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση κύριας και δευτερεύουσας˙ δημιουργεί μια σχέση αιτίου και αιτιατού ανάμεσά τους˙ είναι φανερός εδώ ο ρόλος του υποκειμενικού στοιχείου της υποτακτικής˙ εκφέρεται με υποτακτική παρατατικού (abiret), γιατί εξαρτάται από το ρήμα ιστορικού χρόνου (edixit), και εκφράζει το σύγχρονο στο παρελθόν.

ut singularis proelii eventu cernatur: δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση, ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο περιεχόμενο της κύριας. Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο υt επειδή είναι καταφατική˙ εκφέρεται με υποτακτική, γιατί το περιεχόμενό της είναι κάτι το επιθυμητό, και συγκεκριμένα με υποτακτική ενεστώτα (cernatur), γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (congrediamur) και αναφέρεται στο παρόν ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων: ο σκοπός είναι δηλ. ιδωμένος τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή, συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση, και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής του).

quanto miles Latinus Romano virtute antecellat: δευτερεύουσα ουσιαστική πλάγια ερωτηματική πρόταση, μερικής αγνοίας, ονοματική ως υποκείμενο στο cernatur˙ εισάγεται με την ερωτηματική αντωνυμία quantο˙ εκφέρεται με υποτακτική, γιατί η εξάρτηση δίνει υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενο της πρότασης και συγκεκριμένα με υποτακτική ενεστώτα (antecellat), γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο (cernatur) και εκφράζει το σύγχρονο στο παρόν.

cum in castra revertisset: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση˙ εισάγεται με τον ιστορικό/διηγηματικό σύνδεσμο cum (υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση κύριας και δευτερεύουσας˙ δημιουργεί μια σχέση αιτίου και αιτιατού ανάμεσά τους˙ λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης και είναι φανερός εδώ ο ρόλος του υποκειμενικού στοιχείου της υποτακτικής˙ εκφέρεται με υποτακτική υπερσυντελίκου(revertisset), γιατί εξαρτάται από το ρήμα της κύριας που είναι ιστορικός χρόνος (multavit) και εκφράζει το προτερόχρονο στο παρελθόν.

cuius opera hostes fugati erant: δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική πρόταση στο adulescentem, εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία cuius, εκφέρεται με οριστική (fugati erant) και δηλώνει το πραγματικό γεγονός.

ΜΑΘΗΜΑ 32

nisi litterarum lumen accederet: δευτερεύουσα επιρρηματική υποθετική πρόταση. Εισάγεται με τον υποθετικό αποφατικό σύνδεσμο nisi. Σχηματίζει, με απόδοση την κύρια πρόταση «quae … omnia», υποθετικό λόγο του αντίθετου του πραγματικού για το παρόν. Συγκεκριμένα, και στην υπόθεση και στην απόδοση έχουμε υποτακτικές παρατατικού (accederet, iacerent).

ΜΑΘΗΜΑ 34

Cum Africanus in Literno esset: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση. Εισάγεται με τον ιστορικό, διηγηματικό σύνδεσμο cum (cum historicum/narrativum) και εκφέρεται με υποτακτική παρατατικού, esset, διότι ο διηγηματικός cum υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση κύριας -δευτερεύουσας και δημιουργεί μία σχέση αιτίου -αιτιατού ανάμεσά τους. Επιπλέον, είναι φανερός ο ρόλος του υποκειμενικού στοιχείου στην υποτακτική. Σε σχέση με το ρήμα «venerunt» της κύριας πρότασης, που είναι ιστορικός χρόνος, η δευτερεύουσα χρονική πρόταση εκφράζει το σύγχρονο στο παρελθόν. Τέλος, η πρόταση λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το venerunt.

cum se ipsum captum venisse eos existimasset: δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση, η οποία εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο cum και εκφέρεται με υποτακτική, επειδή η αιτιολογία είναι το αποτέλεσμα εσωτερικής, λογικής διεργασίας. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική χρόνου υπερσυντελίκου (existimasset) και εφόσον το ρήμα της κύριας πρότασης είναι ιστορικού χρόνου (conlocavit), η δευτερεύουσα πρόταση εκφράζει το προτερόχρονο στο παρελθόν. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης.

Quod ut praedones animadverterunt: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση, η οποία εισάγεται με τον χρονικό σύνδεσμο ut (προτάσσεται το quod που αναφέρεται στα προηγούμενα για λόγους έμφασης). Επίσης, το quod, που είναι αναφορική αντωνυμία, στην αρχή περιόδου ισοδυναμεί με δεικτική (= id). H πρόταση εκφέρεται με οριστική παρακειμένου, δηλώνει το πραγματικό γεγονός που συνέβη στο παρελθόν και η ύπαρξη της οριστικής δείχνει ότι η πρόταση ενδιαφέρει μόνο από χρονική άποψη. Σε σχέση με την κύρια πρόταση εκφράζει το προτερόχρονο. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το conlocavit.

Haec postquam domestici Scipioni rettulerunt: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση. Εισάγεται με τον χρονικό σύνδεσμο postquam (προτάσσεται για λόγους έμφασης το haec). Εκφέρεται με οριστική (ενεργητικού παρακειμένου = rettulerunt), διότι εκφράζει το πραγματικό γεγονός που συνέβη στο παρελθόν και ενδιαφέρει μόνο από χρονική άποψη. Σε σχέση με την κύρια πρόταση που ακολουθεί (is fores...iussit) δηλώνει το προτερόχρονο. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το iussit.

Cum ante vestibulum dona posuissent: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση, η οποία εισάγεται με τον ιστορικό, διηγηματικό σύνδεσμο cum (cum historicum/narrativum). Εκφέρεται με υποτακτική (posuissent), διότι ο διηγηματικός cum υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση κύριας -δευτερεύουσας και δημιουργεί μία σχέση αιτίου -αιτιατού ανάμεσά τους. Επιπλέον, είναι φανερός ο ρόλος του υποκειμενικού στοιχείου στην υποτακτική. Σε σχέση με το ρήμα της κύριας πρότασης «reverterunt», που είναι ιστορικός χρόνος, η δευτερεύουσα χρονική πρόταση εκφράζει το προτερόχρονο στο παρελθόν. Τέλος, η πρόταση λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το reverterunt.

quae homines deis immortalibus consecrare solent: δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική πρόταση στη λέξη dona της προηγούμενης επιρρηματικής χρονικής πρότασης. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quae και εκφέρεται με οριστική ενεστώτα (solent) γιατί δηλώνει το πραγματικό γεγονός.

  ΜΑΘΗΜΑ 36

quo facilius divitias contemnere posset: δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το utebaatur. Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο quo, διότι ακολουθεί επίρρημα συγκριτικού βαθμού (facilius) και εκφέρεται με υποτακτική, καθώς το περιεχόμενό της δηλώνει κάτι το επιθυμητό. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική παρατατικού (posset), διότι εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (utebatur: παρατατικός) και δηλώνει το σύγχρονο στο παρελθόν. Υπάρχει ιδιομορφία στην ακολουθία των χρόνων, γιατί ο σκοπός είναι ιδωμένος τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής του (συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση).

cum ad eum magnum pondus auri publice missum attulissent: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο των κυρίων προτάσεων που προηγήθηκαν με ρήματα τα solvit & dixit. Εισάγεται με τον ιστορικό, διηγηματικό σύνδεσμο cum και εκφέρεται με υποτακτική, διότι ο ιστορικός, διηγηματικός σύνδεσμος cum υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της δευτερεύουσας με την κύρια πρόταση και δημιουργεί μία σχέση αιτίου -αιτιατού ανάμεσά τους, ενώ παράλληλα είναι φανερός ο ρόλος του υποκειμενικού στοιχείου στην υποτακτική. Πιο συγκεκριμένα εκφέρεται με υποτακτική υπερσυντελίκου (attulissent), διότι εξαρτάται από ρήματα ιστορικού χρόνου (solvit, dixit) και δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν.

ut eo uteretur: δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο περιεχόμενο της χρονικής πρότασης που προηγείται με ρήμα το attulissent. Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ut, διότι είναι καταφατική και εκφέρεται με υποτακτική, καθώς το περιεχόμενό της δηλώνει κάτι το επιθυμητό. Συγκεκριμένα εκφέρεται με υποτακτική παρατατικού (uteretur), διότι εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (attulissent = υπερσυντέλικος) και δηλώνει το σύγχρονο στο παρελθόν. Υπάρχει ιδιομορφία στην ακολουθία των χρόνων, γιατί ο σκοπός είναι ιδωμένος τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής του (συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση).

ne dicam: δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση (παρενθετική), που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το narrate. Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ne, διότι είναι αρνητική και εκφέρεται με υποτακτική, καθώς το περιεχόμενό της δηλώνει κάτι το επιθυμητό. Συγκεκριμένα εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα (dicam), γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (narrate) και δηλώνει το σύγχρονο στο παρόν. Υπάρχει ιδιομορφία στην ακολουθία των χρόνων, γιατί ο σκοπός είναι ιδωμένος τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής του (συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση).

LECTIO XXΧVΙΙ: Η ΚΑΤΑΡΑ ΤΩΝ ΕΜΦΥΛΙΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ

ut […] salvi esse nequeamus: δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική πρόταση, που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το deducta est. Εισάγεται με τον συμπερασματικό σύνδεσμο ut. Εκφέρεται με υποτακτική, γιατί το αποτέλεσμα στα λατινικά θεωρείται πάντα μια υποκειμενική κατάσταση. Συγκεκριμένα, με υποτακτική ενεστώτα (nequeamus), γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (deducta est: παρακείμενος με σημασία ενεστώτα) και αναφέρεται στο παρόν - μέλλον. Υπάρχει ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων, γιατί το αποτέλεσμα είναι ιδωμένο τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή (συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση) και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής του. Η αντωνυμία eum, που υπάρχει στην προηγούμενη κύρια πρόταση, υποδηλώνει ότι θα ακολουθήσει δευτερεύουσα συμπερασματική πρόταση.

nisi qui deus vel casus aliqui subvenerit: δευτερεύουσα επιρρηματική υποθετική πρόταση. Εισάγεται με τον υποθετικό σύνδεσμο nisi, γιατί είναι αρνητική. Με εξάρτηση από το deducta est σχηματίζεται εξαρτημένος υποθετικός λόγος της ανοικτής υπόθεσης (1ο είδος) στο μέλλον. Συγκεκριμένα, στην υπόθεση έχουμε υποτακτική παρακειμένου (subvenerit) και στην απόδοση συμπερασματική πρόταση (ut nequeamus).

Τροπή σε ανεξάρτητο υποθετικό λόγο:

Υπόθεση: nisi qui deus vel casus aliqui subvenerit (οριστική συντελεσμένου μέλλοντα) Απόδοση: salvi esse nequimus(οριστική ενεστώτα αντί οριστικής μέλλοντα, γιατί ο τύπος αυτός εκλείπει στο συγκεκριμένο ρήμα).

Υποθετικός λόγος α΄ είδους, ανοικτή υπόθεση στο μέλλον.

ut veni ad urbem: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση, που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το non destiti. Εισάγεται με τον χρονικό σύνδεσμο ut και εκφέρεται με οριστική παρακειμένου (veni), γιατί η πράξη μας ενδιαφέρει από καθαρά χρονική άποψη. Σε σχέση με την κύρια πρόταση δηλώνεται το προτερόχρονο στο παρελθόν.

quae ad concordiam pertinerent: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση κρίσεως, προσδιοριστική στη λέξη omnia. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quae και εκφέρεται με (δυνητική) υποτακτική, γιατί δηλώνει κάτι δυνατό ή ενδεχόμενο να συμβεί. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική παρατατικού (pertinerent), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (destiti) και δηλώνεται το σύγχρονο στο παρελθόν.

ut pugnare cuperent: δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική πρόταση, που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το invaserat. Εισάγεται με τον συμπερασματικό σύνδεσμο ut, γιατί είναι καταφατική. Εκφέρεται με υποτακτική, γιατί το αποτέλεσμα στα λατινικά θεωρείται πάντα μια υποκειμενική κατάσταση. Συγκεκριμένα, με υποτακτική παρατατικού (cuperent), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (invaserat) και αναφέρεται στο παρελθόν. Υπάρχει ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων, γιατί το αποτέλεσμα είναι ιδωμένο τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή (συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση) και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής του. Η αντωνυμία tantus, που προηγείται στην κύρια πρόταση, υποδηλώνει ότι θα ακολουθήσει δευτερεύουσα συμπερασματική πρόταση.

etsi ego clamabam nihil esse bello civili miserius: δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση, που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το invaserat. Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο etsi και εκφέρεται με οριστική, γιατί εκφράζει μια πραγματική κατάσταση παρά την οποία ισχύει το περιεχόμενο της κύριας πρότασης. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με οριστική παρατατικού (clamabam), γιατί αναφέρεται στο παρελθόν και δηλώνει το σύγχρονο σε σχέση με την κύρια πρόταση.

ut [... ] necessitate esse cogantur: δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική πρόταση, που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το reddit. Εισάγεται με τον συμπερασματικό σύνδεσμο ut, γιατί είναι καταφατική. Εκφέρεται με υποτακτική, γιατί το αποτέλεσμα στα λατινικά θεωρείται πάντα μια υποκειμενική κατάσταση. Συγκεκριμένα, με υποτακτική ενεστώτα (cogantur), γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (reddit) και αναφέρεται στο παρόν -μέλλον. Υπάρχει ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων, γιατί το αποτέλεσμα είναι ιδωμένο τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή (συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση) και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής του. Οι συγκριτικοί βαθμοί ferociores/impotentiores, που προηγούνται στην κύρια πρόταση, έχουν επιτατική σημασία και υποδηλώνουν ότι θα ακολουθήσει δευτερεύουσα συμπερασματική πρόταση.

LECTIO XXΧVIII: Η ΜΟΙΡΑ ΤΗΣ ΚΑΙΚΙΛΙΑΣ

Caecilia, uxor Metelli,dum more prisco omen nuptiale petit filiae sororis: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση, ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το fecit. Εισάγεται με τον χρονικό σύνδεσμο dum και εκφέρεται με οριστική (petit: ιστορικός ενεστώτας), διότι η πράξη ενδιαφέρει μόνο από καθαρά χρονική άποψη. Πιο συγκεκριμένα, εκφράζει, σε σχέση με την πρόταση την οποία προσδιορίζει, το σύγχρονο και μάλιστα τη συνεχιζόμενη πράξη, στη διάρκεια της οποίας συμβαίνει η πράξη της κύριας πρότασης. (Έχουμε λατινισμό, αφού γίνεται χρήση της σύνταξης dum + οριστική ενεστώτα, που στα νέα ελληνικά μεταφράζεται με οριστική χρόνου παρατατικού). Η φράση Caecilia, uxor Metelli ανήκει,κατά πρόταξη, στη χρονική πρόταση.

dum aliqua vox congruens proposito audiretur: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση, ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το expectabat. Εισάγεται με τον χρονικό σύνδεσμο dum και εκφέρεται με υποτακτική χρόνου παρατατικού (audiretur), διότι η πράξη δεν ενδιαφέρει μόνο από χρονική άποψη, αλλά περιγράφεται και ως προσδοκία ή επιδίωξη. Σε σχέση με την πρόταση που προσδιορίζει, δηλαδή την κύρια, δηλώνει το υστερόχρονο.

ut sibi paulisper loco cederet: δευτερεύουσα ουσιαστική βουλητική πρόταση ως έμμεσο αντικείμενο στο ρήμα rogavit της κύριας πρότασης που προηγήθηκε. Εισάγεται με τον βουλητικό σύνδεσμο ut, διότι είναι καταφατική. Εκφέρεται με υποτακτική, γιατί το περιεχόμενό της δηλώνει απλώς κάτι το επιθυμητό και χρόνου παρατατικού (cederet), διότι εξαρτάται από το ρήμα της κύριας πρότασης (rogavit ) που είναι ιστορικού χρόνου. Έχουμε ιδιομορφία στην ακολουθία των χρόνων, καθώς η βούληση είναι ιδωμένη τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής της. (Συγχρονισμός κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση).[ευθύς λόγος: matertera, mihi paupisper loco cede!].

quam Metellus,- multum amavit: δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική πρόταση στη λέξη Caecilia. Eισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quam και εκφέρεται με οριστική (amavit), αφού εκφράζει το πραγματικό γεγονός.

dum vixit: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση που χρησιμεύει,ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της δευτερεύουσας αναφορικής με ρήμα το amavit. Eισάγεται με τον χρονικό σύνδεσμο dum και εκφέρεται με οριστική (vixit: oριστική παρακειμένου), διότι ενδιαφέρει μόνο από χρονική άποψη. Σε σχέση με την πρόταση που προσδιορίζει (την αναφορική δευτερεύουσα) εκφράζει το σύγχρονο και μάλιστα την παράλληλη διάρκεια.

LECTIO ΧL: ΑΚΛΟΝΗΤΗ ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΙΣ ΑΠΕΙΛΕΣ ΤΟΥ ΔΙΚΤΑΤΟΡΑ

ut C. Marius quam celerrime hostis iudicaretur: δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το coegerat, εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ut γιατί είναι καταφατική, εκφέρεται με υποτακτική, γιατί το περιεχόμενό της είναι κάτι το επιθυμητό και συγκεκριμένα με υποτακτική παρατατικού (iudicaretur) γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (coegerat). Ισχύει ιδιομορφία στην ακολουθία χρόνων, συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα: ο σκοπός είναι ιδωμένος τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησης του.

cum Sulla minitans ei instaret: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το dixit˙ εισάγεται με τον ιστορικό / διηγηματικό σύνδεσμο cum (υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση κύριας και δευτερεύουσας˙ δημιουργεί μια σχέση αιτίου και αιτιατού ανάμεσά τους˙ είναι φανερός εδώ ο ρόλος του υποκειμενικού στοιχείου της υποτακτικής). Εκφέρεται με υποτακτική παρατατικού (instaret), γιατί εξαρτάται από το ρήμα της κύριας (dixit) που είναι ιστορικός χρόνος και εκφράζει το σύγχρονο στο παρελθόν.

«Licet mihi ostendas agmina militum: Δευτερεύουσα παραχωρητική πρόταση, εκφράζει μια υποθετική κατάσταση που, κι αν δεχτούμε ότι αληθεύει, δεν αναιρεί το περιεχόμενο της κύριας πρότασης. Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο licet, εκφέρεται με υποτακτική και συγκεκριμένα με υποτακτική ενεστώτα (ostendas), γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (iudicabo) και δηλώνει το σύγχρονο στο παρόν. Στην κύρια πρόταση υπάρχει το tamen.

quibus curiam circumsedisti: Δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική πρόταση στο agmina, εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quibus, εκφέρεται με οριστική, γιατί δηλώνει το πραγματικό και συγκεκριμένα με οριστική παρακειμένου (circumsedisti) γιατί δηλώνει το προτερόχρονο.

licet mortem miniteris: Δευτερεύουσα παραχωρητική πρόταση, εκφράζει μια υποθετική κατάσταση που, κι αν δεχτούμε ότι αληθεύει, δεν αναιρεί το περιεχόμενο της κύριας πρότασης. Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο licet, εκφέρεται με υποτακτική και συγκεκριμένα με υποτακτική ενεστώτα (miniteris), γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (iudicabo) και δηλώνει το σύγχρονο στο παρόν. Στην κύρια πρόταση υπάρχει το tamen

Etsi senex et corpore infirmo sum: Δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση η οποία εκφράζει μια πραγματική κατάσταση παρά την οποία ισχύει το περιεχόμενο της κύριας πρότασης. Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο etsi, εκφέρεται με οριστική και συγκεκριμένα με οριστική ενστώτα (sum), γιατί αναφέρεται στο παρόν.

LECTIO ΧLI: ΜΙΛΑ ΓΙΑ ΝΑ ΣΕ ΚΑΤΑΛΑΒΑΙΝΟΥΝ, ΟΧΙ ΓΙΑ ΝΑ ΜΙΛΑΣ

qui primi coluisse Italiam dicuntur: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση κρίσεως, προσδιοριστική στα Sicanorum και Pelasgorum. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία qui και εκφέρεται με οριστική για να δηλώσει πραγματικό γεγονός και με χρόνο ενεστώτα (dicuntur), γιατί αναφέρεται στο παρόν.

proinde quasi cum matre Evandri nunc loquaris: δευτερεύουσα επιρρηματική υποθετική παραβολική πρόταση, που λειτουργεί ως β’ όρος σύγκρισης (α’ όρος σύγκρισης είναι η κύρια πρόταση με ρήμα το uteris). Εισάγεται με τον παραβολικό σύνδεσμο proinde quasi και εκφέρεται με υποτακτική, γιατί η σύγκριση αφορά μια υποθετική πράξη ή κατάσταση. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα (loquaris), γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (uteris), για να δηλώσει το σύγχρονο στο παρόν.

quod neminem scire atque intellegere vis: δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση, που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το uteris. Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο quod και εκφέρεται με οριστική, γιατί η αιτιολογία είναι αντικειμενικά αποδεκτή.

quae dicas: δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική πρόταση, μερικής αγνοίας, που λειτουργεί ως αντικείμενο των απαρεμφάτων scire και intellegere. Εισάγεται με την ερωτηματική αντωνυμία quae και εκφέρεται με υποτακτική, γιατί θεωρείται ότι η εξάρτηση δίνει υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενο της δευτερεύουσας πρότασης. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα (dicas), γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (τα απαρέμφατα scire και intellegere, που με τη σειρά τους εξαρτώνται από το ρήμα vis) και δηλώνεται το σύγχρονο στο παρόν.

ut consequaris: δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση, που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το taces. Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ut, γιατί είναι καταφατική. Εκφέρεται με υποτακτική, γιατί ο σκοπός στα λατινικά θεωρείται πάντα μια υποκειμενική κατάσταση. Συγκεκριμένα, με υποτακτική ενεστώτα (consequaris), γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (taces) και αναφέρεται στο παρόν-μέλλον. Υπάρχει ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων, γιατί ο σκοπός είναι ιδωμένος τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή (συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση) και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής του.

quod vis: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση κρίσεως, προσδιοριστική στο (id). Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quod και εκφέρεται με οριστική για να δηλώσει πραγματικό γεγονός και με χρόνο ενεστώτα (vis), γιατί αναφέρεται στο παρόν.

quod honesta et bona et modesta sit: δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση, που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το dicis. Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο quod και εκφέρεται με υποτακτική, γιατί βρίσκεται σε πλάγιο λόγο. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα (sit), γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (dicis) μέσω του απαρεμφάτου placere και δηλώνεται το σύγχρονο στο παρόν.

ut viri antiqui (vivebant): δευτερεύουσα επιρρηματική απλή παραβολική πρόταση του τρόπου, που λειτουργεί ως β’ όρος σύγκρισης (α’ όρος σύγκρισης είναι η κύρια πρόταση με ρήμα το vive). Εισάγεται με τον παραβολικό σύνδεσμο ut (συγκεκριμένα, έχουμε το παραβολικό ζεύγος sic … ut) και εκφέρεται με οριστική (ενν. vivebant), γιατί η σύγκριση αφορά δύο πράξεις ή καταστάσεις που είναι ή θεωρούνται αντικειμενική πραγματικότητα.

ut viri aetatis nostrae (loquuntur): δευτερεύουσα επιρρηματική απλή παραβολική πρόταση του τρόπου, που λειτουργεί ως β’ όρος σύγκρισης (α’ όρος σύγκρισης είναι η κύρια πρόταση με ρήμα το loquere). Εισάγεται με τον παραβολικό σύνδεσμο ut (συγκεκριμένα, έχουμε το παραβολικό ζεύγος sic … ut) και εκφέρεται με οριστική (ενν. loquuntur), γιατί η σύγκριση αφορά δύο πράξεις ή καταστάσεις που είναι ή θεωρούνται αντικειμενική πραγματικότητα.

quod a C. Caesare scriptum est: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση κρίσεως, προσδιοριστική στο id. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quod και εκφέρεται με οριστική για να δηλώσει πραγματικό γεγονός και με χρόνο παρακείμενο (scriptum est), γιατί αναφέρεται στο παρελθόν.

LECTIO ΧLII: Ο ΚΙΚΕΡΩΝΑΣ ΚΑΙ Η ΣΥΝΩΜΟΣΙΑ ΤΟΥ ΚΑΤΙΛΙΝΑ

qui aut ea, --- ,non videant: δευτερεύουσα αναφορική επιρρηματική συμπερασματική πρόταση.2 Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία qui non ( = ut ei non ) και είναι αρνητική. Eκφέρεται με υποτακτική, διότι το συμπέρασμα στη λατινική είναι μία υποκειμενική κατάσταση και συγκεκριμένα με υποτακτική χρόνου ενεστώτα (videant), διότι εξαρτάται από το ρήμα της κύριας πρότασης (sunt) που είναι αρκτικού χρόνου (ενεστώτας) και επομένως δηλώνεται το σύγχρονο στο παρόν. Υπάρχει ιδιομορφία στην ακολουθία των χρόνων, διότι το συμπέρασμα είναι ιδωμένο τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής του (συγχρονισμός κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση). Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το sunt.

quae imminent: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση προσδιοριστική στη λέξη ea της προηγούμενης δευτερεύουσας αναφορικής συμπερασματικής πρότασης. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quae και εκφέρεται με οριστική (imminent), διότι εκφράζει το πραγματικό γεγονός.

(qui) aut ea,… , (videre) dissimulent: δευτερεύουσα αναφορική επιρρηματική συμπερασματική πρόταση. Εισάγεται με την εννοούμενη αναφορική αντωνυμία qui ( = ut ei, διότι συνδέεται παρατακτικά διαζευκτικά με τους συνδέσμους aut…aut με την προηγούμενη αναφορική συμπερασματική πρόταση). Εκφέρεται με υποτακτική, διότι το συμπέρασμα στη λατινική είναι μία υποκειμενική κατάσταση. Συγκεκριμένα εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα (dissimulent), διότι εξαρτάται από το ρήμα της κύριας πρότασης (sunt) που είναι αρκτικού χρόνου (ενεστώτας) και επομένως δηλώνεται το σύγχρονο στο παρόν. Υπάρχει ιδιομορφία στην ακολουθία των χρόνων, διότι το συμπέρασμα είναι ιδωμένο τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής του (συγχρονισμός κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση). Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το sunt.

quae vident: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση προσδιοριστική στη λέξη ea της προηγούμενης δευτερεύουσας αναφορικής συμπερασματικής πρότασης (qui aut ea dissimulent). Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quae και εκφέρεται με οριστική (vident), διότι εκφράζει το πραγματικό γεγονός.

si (ego) in hunc animadvertissem: δευτερεύουσα επιρρηματική υποθετική πρόταση που εισάγεται με τον υποθετικό σύνδεσμο si, διότι είναι καταφατική. Ως προς τη μορφή σχηματίζει απλό, ευθύ υποθετικό λόγο μαζί με την απόδοσή του, την κύρια πρόταση με ρήμα το dicerent. O υποθετικός λόγος ανήκει στο β΄ είδος, το μη πραγματικό ή το αντίθετο προς την πραγματικότητα. Πιο συγκεκριμένα, η υπόθεση εκφέρεται με υποτακτική υπερσυντελίκου (animadvertissem) και επομένως αναφέρεται στο παρελθόν, ενώ η απόδοση εκφέρεται με υποτακτική παρατατικού (dicerent) και αναφέρεται στο παρόν.

si iste in Manliana castra pervenerit: δευτερεύουσα επιρρηματική υποθετική πρόταση που εισάγεται με τον υποθετικό σύνδεσμο si, διότι είναι καταφατική. Ως προς τη μορφή, είναι σύνθετος υποθετικός λόγος, αφού έχει δύο αποδόσεις (τα 2 απαρέμφατα του μέλλοντα) και εξαρτημένος, διότι τίθεται στον πλάγιο λόγο με ρήμα εξάρτησης το ρήμα intellego της κύριας πρότασης. Επομένως, η υπόθεση είναι «si iste in Manliana castra pervenerit» και η απόδοση: fore …(fore) = απαρέμφατα μέλλοντα.

Ο υποθετικός λόγος ανήκει στο α΄ είδος και εκφράζει την ανοικτή υπόθεση στο μέλλον. Ο ανεξάρτητος υποθετικός λόγος είναι: υπόθεση = si +οριστική συντ. μέλλοντα, απόδοση= οριστική μέλλοντα (si iste in Manliana castra pervenerit (συντ.μέλλοντας), nemo tam stultus erit,…, nemo tam improbus (erit)…)

quo (iste) intendit: δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική πρόταση στη λέξη castra της προηγούμενης υποθετικής πρότασης. Εισάγεται με το αναφορικό επίρρημα quo και εκφέρεται με οριστική χρόνου ενεστώτα (intendit), διότι δηλώνει ένα πραγματικό γεγονός στο παρόν. Η πρόταση λειτουργεί ανεξάρτητα από τον πλάγιο λόγο5

qui non videat coniurationem esse factam: δευτερεύουσα αναφορική επιρρηματική συμπερασματική πρόταση. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία qui non ( = ut is non ) που βρίσκεται μετά τη λέξη tam (το tam βοηθά στον εντοπισμό της αναφορικής συμπερασματικής) και είναι αρνητική. Εκφέρεται με υποτακτική, διότι το συμπέρασμα στη λατινική είναι μία υποκειμενική κατάσταση και συγκεκριμένα με υποτακτική χρόνου ενεστώτα (videat), διότι εξαρτάται από το ρήμα της κύριας πρότασης (intellego) που είναι αρκτικού χρόνου (ενεστώτας) και επομένως δηλώνεται το σύγχρονο στο παρόν. Υπάρχει ιδιομορφία στην ακολουθία των χρόνων, διότι το συμπέρασμα είναι ιδωμένο τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής του (συγχρονισμός κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση). Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το intellego.

qui non fateatur (coniurationem esse factam): δευτερεύουσα αναφορική επιρρηματική συμπερασματική πρόταση. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία qui non ( = ut is non ) που βρίσκεται μετά τη λέξη tam (το tam βοηθά στον εντοπισμό της αναφορικής συμπερασματικής) ) και είναι αρνητική. Εκφέρεται με υποτακτική, διότι το συμπέρασμα στη λατινική είναι μία υποκειμενική κατάσταση και συγκεκριμένα με υποτακτική χρόνου ενεστώτα (fateatur), διότι εξαρτάται από το ρήμα της κύριας πρότασης (intellego) που είναι αρκτικού χρόνου (ενεστώτας) και επομένως δηλώνεται το σύγχρονο στο παρόν. Υπάρχει ιδιομορφία στην ακολουθία των χρόνων, διότι το συμπέρασμα είναι ιδωμένο τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής του (συγχρονισμός κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση). Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το intellego.

LECTIO ΧLIII: Η ΟΡΓΗ ΤΗΣ ΜΑΝΑΣ

ut primum exsulem deinde hostem te viderem? δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική πρόταση˙ εισάγεται με τον συμπερασματικό σύνδεσμο ut επειδή είναι καταφατική˙ προηγείται η επιτατική φράση in hoc. Eκφέρεται με υποτακτική (το συμπέρασμα στη λατινική θεωρείται υποκειμενική κατάσταση)˙ συγκεκριμένα εκφέρεται με υποτακτική παρατατικού (viderem) γιατί το ρήμα της κύριας είναι ιστορικού χρόνου (traxit) και εκφράζει το σύγχρονο στο παρελθόν Έχουμε ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων, γιατί το συμπέρασμα είναι ιδωμένο τη στιγμή της εμφάνισής του στο μυαλό του ομιλητή και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής του (συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση).

quae te genuit: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στο terram ˙ εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quae, εκφέρεται με οριστική (genuit) γιατί εκφράζει το πραγματικό, συγκεκριμένα με οριστική παρακειμένου, γιατί αναφέρεται στο παρελθόν.

atque aluit: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στο terram ˙συνδέεται παρατακτικά συμπλεκτικά με την προηγούμενη πρόταση, εκφέρεται με οριστική (aluit) γιατί εκφράζει το πραγματικό, συγκεκριμένα με οριστική παρακειμένου, γιατί αναφέρεται στο παρελθόν.

Quamvis infesto et minaci animo perveneras: δευτερεύουσα παραχωρητική πρόταση, εκφράζει μια υποθετική κατάσταση που κι αν δεχθούμε ότι αληθευει δεν αναιρεί το περιεχόμενο της κύριας πρότασης. Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο quamvis, γιατί ακολουθούν τα επίθετα infesto et minaci, εκφέρεται με οριστική παρά τον κανόνα (quamvis + υποτακτική). Η σύνταξη quamvis + οριστική ισοδυναμεί με quamquam + οριστική και είναι μετακλασική, η οριστική perveneras είναι χρόνου υπερσυντελίκου, γιατί αναφέρεται στο παρελθόν.

cum in conspectu Roma fuit: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση˙ εισάγεται με τον χρονικό σύνδεσμο cum (μας απασχολεί από χρονική άποψη)˙ εκφέρεται με οριστική παρακειμένου (fuit), γιατί αναφέρεται το παρελθόν και εκφράζει το πραγματικό.

ego nisi peperissem,: δευτερεύουσα υποθετική πρόταση, εισάγεται με τον υποθετικό σύνδεσμο nisi, επειδή είναι αρνητική και εκφέρεται με υποτακτική υπερσυντελίκου. Ο υποθετικός λόγος που σχηματίζεται είναι: Υπόθεση: nisi peperissem (υποτακτική υπερσυντελίκου) Απόδοση: …non oppugnaretur (υποτακτική παρατατικού) και δηλώνει το αντίθετο του πραγματικού με υπόθεση στο παρελθόν και απόδοση στο παρόν.

nisi filium haberem,: δευτερεύουσα υποθετική πρόταση, εισάγεται με τον υποθετικό σύνδεσμο nisi, επειδή είναι αρνητική Ο υποθετικός λόγος που σχηματίζεται είναι: Υπόθεση: nisi haberem (υποτακτική παρατατικού) Απόδοση:essem (υποτακτική παρατατικού) και δηλώνει το αντίθετο του πραγματικού στο παρόν.

si pergis: δευτερεύουσα υποθετική πρόταση, εισάγεται με τον υποθετικό σύνδεσμο si, επειδή είναι καταφατική. Ο υποθετικός λόγος που σχηματίζεται είναι: Υπόθεση: si pergis (οριστική ενεστώτα) Απόδοση: manet (οριστική ενεστώτα) και δηλώνει ανοικτή υπόθεση στο παρόν.

LECTIO ΧLIV: Η ΖΩΗ ΤΩΝ ΤΥΡΑΝΝΩΝ

in qua nulla fides, nulla caritas, nulla fiducia benevolentiae stabilis esse potest: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στο vita. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία qua (in qua: εμπρόθετη εισαγωγή) και εκφέρεται με οριστική, για να δηλώσει πραγματικό γεγονός, και με χρόνο ενεστώτα (potest), γιατί αναφέρεται στο παρόν.

quis possit diligere eum, […], aut eum: δευτερεύουσα ονοματική πλάγια ερωτηματική πρόταση, μερικής αγνοίας, που λειτουργεί ως αντικείμενο στο ρήμα nescio. Εισάγεται με την ερωτηματική αντωνυμία quis και εκφέρεται με υποτακτική, γιατί η εξάρτηση δίνει υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενο της δευτερεύουσας πρότασης. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα (possit), γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (nescio), και δηλώνει το σύγχρονο στο παρόν.

quem metuat: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στο eum (το πρώτο). Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quem και εκφέρεται με υποτακτική, επειδή βρίσκεται σε πλάγιο λόγο. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα (metuat), γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου possit, (που με τη σειρά του εξαρτάται από το nescio), και δηλώνει το σύγχρονο στο παρόν.

a quo se metui putet: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στο eum (το δεύτερο). Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quo (a quo: εμπρόθετη εισαγωγή) και εκφέρεται με υποτακτική, επειδή βρίσκεται σε πλάγιο λόγο. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα (putet), γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (possit, που με τη σειρά του εξαρτάται από το nescio), και δηλώνει το σύγχρονο στο παρόν.

Quodsi forte, […], ceciderunt: δευτερεύουσα επιρρηματική υποθετική πρόταση. Εισάγεται με τον υποθετικό σύνδεσμο quodsi. Με απόδοση την κύρια πρόταση «tum intellegitur» σχηματίζει υποθετικό λόγο της ανοιχτής υπόθεσης (1ο είδος). Συγκεκριμένα, η υπόθεση εκφέρεται με οριστική παρακειμένου (ceciderunt) και αναφέρεται στο παρελθόν, ενώ η απόδοση εκφέρεται με οριστική ενεστώτα (intellegitur) και αναφέρεται στο παρόν. (Ισοδυναμεί με αόριστη επανάληψη στο παρόν ή μέλλον της αρχαίας ελληνικής)

Σχηματική απόδοση υποθετικού λόγου:

Υπόθεση: quodsi … ceciderunt (οριστική παρακειμένου) → παρελθόν Απόδοση: tum intellegitur (οριστική ενεστώτα) → παρόν

ut fit plerumque: δευτερεύουσα επιρρηματική απλή παραβολική (παρενθετική) πρόταση του τρόπου, που λειτουργεί ως β΄ όρος σύγκρισης (α΄ όρος σύγκρισης είναι η υποθετική πρόταση με ρήμα το ceciderunt). Εισάγεται με τον παραβολικό σύνδεσμο ut και εκφέρεται με οριστική ενεστώτα (fit), γιατί η σύγκριση αφορά δύο πράξεις ή καταστάσεις που είναι ή θεωρούνται αντικειμενική πραγματικότητα.

quam fuerint inopes amicorum: δευτερεύουσα ονοματική πλάγια ερωτηματική πρόταση, μερικής αγνοίας, που λειτουργεί ως υποκείμενο στο απρόσωπο ρήμα intellegitur. Εισάγεται με το ερωτηματικό επίρρημα quam και εκφέρεται με υποτακτική, γιατί η εξάρτηση δίνει υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενο της δευτερεύουσας πρότασης. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική παρακειμένου (fuerint), γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (intellegitur), και δηλώνει το προτερόχρονο στο παρόν.

quod Tarquinium dixisse ferunt exulantem: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στο εννοούμενο id της κύριας πρότασης που προηγείται. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή πρόκειται για μια αναφορική ουσιαστική πρόταση, που λειτουργεί ως υποκείμενο του ρήματος est της προηγούμενης κύριας πρότασης. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quod και εκφέρεται με οριστική, για να δηλώσει πραγματικό γεγονός, και με χρόνο ενεστώτα (ferunt), γιατί αναφέρεται στο παρόν.

quos fidos amicos habuissem: δευτερεύουσα ονοματική πλάγια ερωτηματική πρόταση, μερικής αγνοίας, που λειτουργεί ως αντικείμενο στο ρήμα intellexi. Εισάγεται με την ερωτηματική αντωνυμία quos και εκφέρεται με υποτακτική, γιατί η εξάρτηση δίνει υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενο της δευτερεύουσας πρότασης. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική υπερσυντελίκου (habuissem), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (intellexi), και δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν.

 quos infidos: δευτερεύουσα ονοματική πλάγια ερωτηματική πρόταση, μερικής αγνοίας, που λειτουργεί ως αντικείμενο στο ρήμα intellexi. Εισάγεται με την ερωτηματική αντωνυμία quos και εκφέρεται με υποτακτική, γιατί η εξάρτηση δίνει υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενο της δευτερεύουσας πρότασης. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική υπερσυντελίκου (το εννοούμενο habuissem), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (intellexi), και δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν.

 cum iam neutris gratiam referre poteram: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση, που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα intellexi. Εισάγεται με τον καθαρά χρονικό σύνδεσμο cum και εκφέρεται με οριστική, γιατί η πράξη μας ενδιαφέρει από καθαρά χρονική άποψη (η οριστική διατηρείται, γιατί λειτουργεί ανεξάρτητα από τον πλάγιο λόγο). Ειδικότερα εκφέρεται με παρατατικό (poteram), γιατί αναφέρεται στο παρελθόν.

LECTIO ΧLV: ΜΙΑ ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΑΝΑΠΤΕΡΩΝΕΙ ΤΟ ΗΘΙΚΟ ΤΩΝ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΩΝ

quae apud Ciceronem gerantur: δευτερεύουσα ουσιαστική πλάγια ερωτηματική πρόταση, μερικής αγνοίας, που λειτουργεί ως αντικείμενο του ρήματος cognoscit. Εισάγεται με την ερωτηματική αντωνυμία quae και εκφέρεται με υποτακτική, γιατί θεωρείται ότι η εξάρτηση δίνει υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενο της δευτερεύουσας πρότασης. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα (gerantur), γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (cognoscit) και δηλώνεται το σύγχρονο στο παρόν.

quantoque in periculo res sit: δευτερεύουσα ουσιαστική πλάγια ερωτηματική πρόταση, μερικής αγνοίας, που λειτουργεί ως αντικείμενο του ρήματος cognoscit. Εισάγεται με την ερωτηματική αντωνυμία quanto και εκφέρεται με υποτακτική, γιατί θεωρείται ότι η εξάρτηση δίνει υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενο της δευτερεύουσας πρότασης. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα (sit), γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (cognoscit) και δηλώνεται το σύγχρονο στο παρόν.

(Σημείωση: συνδέεται παρατακτικά-συμπλεκτικά με την προηγούμενη με την εγκλιτική λέξη –que)

ut ad Ciceronem epistulam deferat: δευτερεύουσα ουσιαστική βουλητική πρόταση, που λειτουργεί ως άμεσο αντικείμενο στο ρήμα persuadet της προηγούμενης κύριας πρότασης. Εισάγεται με τον βουλητικό σύνδεσμο ut, γιατί είναι καταφατική, και εκφέρεται με υποτακτική, γιατί το περιεχόμενό της είναι απλώς επιθυμητό. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα (deferat), γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (persuadet) και αναφέρεται στο παρόν-μέλλον. Υπάρχει ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων, γιατί η βούληση είναι ιδωμένη τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή (συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση) και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής της.

ne, intercepta epistula, nostra consilia ab hostibus cognoscantur: δευτερεύουσα ουσιαστική βουλητική πρόταση, που λειτουργεί ως αντικείμενο στα ρήματα curat και providet. Εισάγεται με τον βουλητικό σύνδεσμο ne, γιατί είναι αρνητική, και εκφέρεται με υποτακτική, γιατί το περιεχόμενό της είναι απλώς επιθυμητό. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα (cognoscantur), γιατί εξαρτάται από ρήματα αρκτικού χρόνου (curat και providet) και αναφέρεται στο παρόν-μέλλον. Υπάρχει ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων, γιατί η βούληση είναι ιδωμένη τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή (συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση) και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής της.

intercepta epistula: Πρόκειται για λανθάνοντα εξαρτημένο υποθετικό λόγο που αναλύεται ως εξής:

Υπόθεση: si intercepta sit epistula

Απόδοση: ne nostra consilia ab hostibus cognoscantur.

Τροπή σε ανεξάρτητο υποθετικό λόγο:

Υπόθεση: si intercepta erit epistula

Απόδοση: ne nostra consilia ab hostibus cognoscantur.

Υποθετικός λόγος α΄ είδους, ανοικτή υπόθεση στο μέλλον.

ut, […], epistulam ad amentum tragulae adliget: δευτερεύουσα ουσιαστική βουλητική πρόταση, που λειτουργεί ως έμμεσο αντικείμενο στο ρήμα monet της προηγούμενης κύριας πρότασης. Εισάγεται με τον βουλητικό σύνδεσμο ut, γιατί είναι καταφατική, και εκφέρεται με υποτακτική, γιατί το περιεχόμενό της είναι απλώς επιθυμητό. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα (adliget), γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (monet) και αναφέρεται στο παρόν-μέλλον. Υπάρχει ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων, γιατί η βούληση είναι ιδωμένη τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή (συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση) και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής της.

[et] (ut is=legatus) intra castra abiciat: δευτερεύουσα ουσιαστική βουλητική πρόταση, που λειτουργεί ως έμμεσο αντικείμενο στο ρήμα monet της προηγούμενης κύριας πρότασης. Εισάγεται με τον εννοούμενο βουλητικό σύνδεσμο ut, γιατί είναι καταφατική, και εκφέρεται με υποτακτική, γιατί το περιεχόμενό της είναι απλώς επιθυμητό. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα (abiciat), γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (monet) και αναφέρεται στο παρόν-μέλλον. Υπάρχει ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων, γιατί η βούληση είναι ιδωμένη τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή (συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση) και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής της.

(Σημείωση: συνδέεται παρατακτικά με την προηγούμενη βουλητική πρόταση με τον συμπλεκτικό σύνδεσμο et)

si adire non possit: δευτερεύουσα επιρρηματική υποθετική πρόταση. Εισάγεται με τον υποθετικό σύνδεσμο si, γιατί είναι καταφατική. Με εξάρτηση από το monet σχηματίζεται εξαρτημένος υποθετικός λόγος της ανοικτής υπόθεσης (1ο είδος) στο μέλλον. Συγκεκριμένα, στην υπόθεση έχουμε υποτακτική ενεστώτα (possit) και στην απόδοση τις δύο βουλητικές προτάσεις (ut … adliget και (ut) … abiciat).

Τροπή σε ανεξάρτητο υποθετικό λόγο:

Υπόθεση: si non poteris (οριστική μέλλοντα)

Απόδοση: epistulam ad amentum tragulae adliga et intra castra abice (προστακτικές ενεστώτα, που αποτελούν μελλοντικές εκφράσεις).

ut tragulam mitteret: δευτερεύουσα ουσιαστική βουλητική πρόταση, που λειτουργεί ως αντικείμενο στο ρήμα constituit της προηγούμενης κύριας πρότασης. Εισάγεται με τον βουλητικό σύνδεσμο ut, γιατί είναι καταφατική, και εκφέρεται με υποτακτική, γιατί το περιεχόμενό της είναι απλώς επιθυμητό. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική παρατατικού (mitteret), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (constituit) και αναφέρεται στο παρελθόν. Υπάρχει ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων, γιατί η βούληση είναι ιδωμένη τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή (συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση) και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής της.

ut salutem sperent: δευτερεύουσα ουσιαστική βουλητική πρόταση, που λειτουργεί ως έμμεσο αντικείμενο στο ρήμα adhortatur της προηγούμενης κύριας πρότασης. Εισάγεται με τον βουλητικό σύνδεσμο ut, γιατί είναι καταφατική, και εκφέρεται με υποτακτική, γιατί το περιεχόμενό της είναι απλώς επιθυμητό. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα (sperent), γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (adhortatur) και αναφέρεται στο παρόν-μέλλον. Υπάρχει ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων, γιατί η βούληση είναι ιδωμένη τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή (συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση) και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής της.

LECTIO ΧLVI: ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΜΦΕΡΟΝ ΜΠΑΙΝΕΙ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΟ ΑΤΟΜΙΚΟ

ut communem utilitatem nostrae anteponamus: δευτερεύουσα ουσιαστική συμπερασματική πρόταση, η οποία λειτουργεί ως επεξήγηση στο illud της προηγούμενης κύριας πρότασης (εκφράζει το αποτέλεσμα ή τη συνέπεια του ρήματος consequitur). Εισάγεται με τον συμπερασματικό σύνδεσμο ut, διότι είναι καταφατική και εκφέρεται με υποτακτική, διότι το συμπέρασμα στη λατινική είναι μια υποκειμενική κατάσταση. Συγκεκριμένα με υποτακτική χρόνου ενεστώτα (anteponamus), διότι εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (consequitur = ενεστώτας) και δηλώνει το σύγχρονο στο παρόν. Έχουμε ιδιομορφία στην ακολουθία των χρόνων, διότι το συμπέρασμα είναι ιδωμένο τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής του (συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση).

Ut enim leges omnium salutem singulorum saluti anteponunt: δευτερεύουσα απλή, παραβολική (συγκριτική) πρόταση, που δηλώνει τον τρόπο και λειτουργεί ως β΄ όρος σύγκρισης (ο α΄ όρος είναι η κύρια πρόταση “enim…, sic vir bonus et sapiens…quam unius alicuius aut suae”, ενώ το παραβολικό ζεύγος είναι το ut …sic). H εν λόγω πρόταση εισάγεται με τον παραβολικό σύνδεσμο ut και εκφέρεται με οριστική (anteponunt: οριστική ενεστώτα), διότι η σύγκριση αφορά σε δύο πράξεις ή καταστάσεις που είναι ή θεωρούνται ότι είναι αντικειμενική πραγματικότητα.

ut laudandus is sit: δευτερεύουσα ουσιαστική συμπερασματική πρόταση ως υποκείμενο του απροσώπου ρήματος fit της κύριας πρότασης «ex quo fit». Εκφράζει το γεγονός ή συμβάν, εισάγεται με τον συμπερασματικό σύνδεσμο ut, επειδή είναι καταφατική και εκφέρεται με υποτακτική, διότι το συμπέρασμα στη λατινική γλώσσα είναι μια υποκειμενική κατάσταση. Συγκεκριμένα με υποτακτική χρόνου ενεστώτα (laudandus sit: υποτακτική ενεστώτα παθητικής περιφραστικής συζυγίας), διότι εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (fit = ενεστώτας) και δηλώνει το σύγχρονο στο παρόν. Έχουμε ιδιομορφία στην ακολουθία των χρόνων, διότι το συμπέρασμα είναι ιδωμένο τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής του (συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση). Έχουμε μάλιστα εδώ προσωπική σύνταξη του γερουνδιακού, διότι αυτό προέρχεται από ρήμα ενεργητικό μεταβατικό που συντάσσεται με αιτιατική.

qui pro re publica cadat: δευτερεύουσα αναφορική (επιθετική) προσδιοριστική πρόταση στο is της προηγούμενης ουσιαστικής συμπερασματικής πρότασης. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία qui και εκφέρεται με υποτακτική, λόγω έλξης προς την υποτακτική της προηγούμενης πρότασης με ρήμα το laudandus sit. Πιο συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική χρόνου ενεστώτα (cadat) και εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (fit, laudandus sit), επομένως δηλώνει το σύγχρονο στο παρόν.

quod decet cariorem nobis esse patriam quam nosmet ipsos: δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση που χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο περιεχόμενο της ουσιαστικής συμπερασματικής πρότασης με ρήμα το laudandus sit. Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο quod και εκφέρεται με οριστική (decet), διότι εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία.

LECTIO ΧLVII: Ο ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΚΑΙ Η ΦΙΛΑΡΕΣΚΕΙΑ ΤΗΣ ΚΟΡΗΣ ΤΟΥ ΙΟΥΛΙΑΣ

quos legere secrete solebat: δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική πρόταση στο canos , εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quos, εκφέρεται με οριστική (solebat) και δηλώνει το πραγματικό γεγονός.

quominus id faceret: δευτερεύουσα ονοματική πρόταση του quominus ως έμμεσο αντικείμενο στο απαρέμφατο deterrere˙ εισάγεται με τον σύνδεσμο quominus˙ εκφέρεται με υποτακτική, επειδή το περιεχόμενό της εκφράζει την πρόθεση του υποκειμένου του ρήματος της κύριας˙ συγκεκριμένα με υποτακτική παρατατικού γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (voluit) και αναφέρεται στο παρελθόν (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων: η πρόθεση είναι δηλ. ιδωμένη τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή, συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση, και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής της).

Etsi super vestem earum deprehendit canos,: δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση˙ εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο etsi˙ εκφέρεται με οριστική γιατί εκφράζει μια πραγματική κατάσταση, παρά την οποία ισχύει το περιεχόμενο της κύριας πρότασης και συγκεκριμένα με οριστική παρακειμένου (deprehendit). Στην κύρια πρόταση υπάρχει το tamen.

donec induxit mentionem aetatis: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα της κύριας πρότασης˙ εισάγεται με τον χρονικό σύνδεσμο donec˙ εκφέρεται με οριστική γιατί η πράξη μας ενδιαφέρει από καθαρά χρονική άποψη και συγκεκριμένα με οριστική παρακειμένου (induxit). και εκφράζει το υστερόχρονο.

utrum post aliquot annos cana esse mallet an calva: δευτερεύουσα ονοματική πλάγια ερωτηματική πρόταση ως έμμεσο αντικείμενο στο interrogavit˙ εισάγεται με το utrum…an (διμελής, ολικής αγνοίας)˙ εκφέρεται με υποτακτική (γιατί η εξάρτηση δίνει υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενο της πρότασης)˙ συγκεκριμένα εκφέρεται με υποτακτική παρατατικού (mallet) γιατί εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (interrogavit) και δηλώνει το σύγχρονο στο παρελθόν.

Cum illa respondisset: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση˙ λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα της κύριας πρότασης, εισάγεται με τον ιστορικό / διηγηματικό cum (υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση κύριας και δευτερεύουσας, δημιουργεί μια σχέση αιτίου και αιτιατού ανάμεσά τους είναι φανερός ο ρόλος του υποκειμενικού στοιχείου της υποτακτικής)˙ εκφέρεται με υποτακτική υπερσυντέλικου (respondisset) γιατί εξαρτάται από το ρήμα της κύριας πρότασης που είναι ιστορικού χρόνου (obiecit) και εκφράζει το προτερόχρονο στο παρελθόν.

quin calva esse nolis: δευτερεύουσα ονοματική πρόταση του quin, ως αντικείμενο στο dubito˙ εισάγεται με τον σύνδεσμο quin, εκφέρεται με υποτακτική επειδή το περιεχόμενό της εκφράζει την πρόθεση του υποκειμένου του ρήματος της κύριας˙ συγκεκριμένα με υποτακτική ενεστώτα (nolis) γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (dubito) και αναφέρεται στο παρόν-μέλλον (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων: η πρόθεση είναι δηλ. ιδωμένη τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή, συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση, και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής της).

ne istae te calvam faciant: δευτερεύουσα ονοματική ενδοιαστική πρόταση, ως αντικείμενο στο times˙ εισάγεται με τον ενδοιαστικό σύνδεσμο ne γιατί ο φόβος είναι μήπως γίνει κάτι, εκφέρεται με υποτακτική (γιατί το περιεχόμενό της αφορά κάτι το ενδεχόμενο ή πιθανό)˙ συγκεκριμένα με υποτακτική ενεστώτα (faciant) γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (times) και αναφέρεται στο παρόν-μέλλον (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων: ο φόβος είναι δηλαδή ιδωμένος τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή, συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση, και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής του).

·         LECTIO ΧLVIII: ΤΟ ΕΛΑΦΙ ΤΟΥ ΣΕΡΤΩΡΙΟΥ

·         quae utilia factu essent: δευτερεύουσα ονοματική πλάγια ερωτηματική πρόταση, μερικής αγνοίας, ως έμμεσο αντικείμενο στο docere˙ εισάγεται με την ερωτηματική αντωνυμία quae, εκφέρεται με υποτακτική, essent, (όπως όλες οι πλάγιες ερωτηματικές, αφού θεωρείται ότι η εξάρτηση δίνει υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενο της πρότασης)˙ συγκεκριμένα με υποτακτική παρατατικού, γιατί εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (persuasit μέσω του docere) και εκφράζει το σύγχρονο στο παρελθόν.

·         Si quid durius ei videbatur,: δευτερεύουσα επιρρηματική υποθετική πρόταση, εισάγεται με τον υποθετικό σύνδεσμο si ως καταφατική, εκφέρεται με οριστική παρατατικού. Ο υποθετικός λόγος είναι: Υπόθεση: Si videbatur Απόδοση:praedicabat και δηλώνει την ανοιχτή υπόθεση στο παρελθόν.

·         quod imperandum militibus esset,: δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική πρόταση στο quid, εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quod, εκφέρεται με υποτακτική, λόγω πλαγίου λόγου και συγκεκριμένα με υποτακτική παρατατικού (imperandum esset) γιατί εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (videbatur) και δηλώνει το σύγχρονο στο παρελθόν.

·         Cum aliquis Sertorio nuntiavisset cervam inventam esse,: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση, ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα της κύριας πρότασης iussit ˙ εισάγεται με τον ιστορικό / διηγηματικό σύνδεσμο cum (υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση κύριας και δευτερεύουσας˙ δημιουργεί μια σχέση αιτίου και αιτιατού ανάμεσά τους˙ είναι φανερός εδώ ο ρόλος του υποκειμενικού στοιχείου της υποτακτικής). Εκφέρεται με υποτακτική υπερσυντελίκου nuntiavisset, γιατί εξαρτάται από το ρήμα της κύριας (iussit) που είναι ιστορικός χρόνος και δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν.

·         ut eam postero die repente in eum locum emitteret,: δευτερεύουσα ονοματική βουλητική πρόταση που λειτουργεί ως αντικείμενο στο ρήμα praecepit εισάγεται με το βουλητικό σύνδεσμο ut επειδή είναι καταφατική, εκφέρεται με υποτακτική, γιατί το περιεχόμενό της είναι κάτι το επιθυμητό και συγκεκριμένα με υποτακτική παρατατικού (emitteret), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (praecepit) και εκφράζει το σύγχρονο στο παρελθόν. Έχουμε ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων, γιατί η βούληση είναι ιδωμένη τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής της (συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση).

·         in quo ipse cum amicis futurus esset.: δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική πρόταση στο locum, εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quo(εμπρόθετη εισαγωγή), εκφέρεται με υποτακτική λόγω πλαγίου λόγου και συγκεκριμένα με υποτακτική παρατατικού ενεργητικής περιφραστικής συζυγίας (futurus esset), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (το emitteret που εξαρτάται από το praecepit) και δηλώνει το υστερόχρονο στο παρελθόν.

·         quae perisset: δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική πρόταση στο cervam˙ εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quae, εκφέρεται με υποτακτική λόγω πλαγίου λόγου και συγκεκριμένα με υποτακτική υπερσυντέλικου (perisset), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (dixit) και δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν.

·         Cum cerva, emissa a servo, in cubiculum Sertorii introrupisset,: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση, ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα της κύριας πρότασης orta est ˙ εισάγεται με τον ιστορικό / διηγηματικό σύνδεσμο cum (υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση κύριας και δευτερεύουσας˙ δημιουργεί μια σχέση αιτίου και αιτιατού ανάμεσά τους˙ είναι φανερός εδώ ο ρόλος του υποκειμενικού στοιχείου της υποτακτικής). Εκφέρεται με υποτακτική υπερσυντελίκου (introrupisset), γιατί εξαρτάται από το ρήμα της κύριας (orta est) που είναι ιστορικός χρόνος και δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν.

LECTIO XLIX: Η ΠΟΡΚΙΑ ΚΑΙ Ο ΒΡΟΥΤΟΣ

cum viri sui consilium de interficiendo Caesare cognovisset: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση, που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το poposcit. Εισάγεται με τον cum τον ιστορικό-διηγηματικό, ο οποίος υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της δευτερεύουσας με την κύρια και δημιουργεί ανάμεσά τους μια σχέση αιτίου και αιτιατού. Εκφέρεται με υποτακτική, που κάνει φανερό τον ρόλο του υποκειμενικού στοιχείου. Συγκεκριμένα, με υποτακτική υπερσυντελίκου (cognovisset), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (poposcit) και δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν.

quod tonsoris praeripuisset officium: δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση, που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το venit. Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο quod και εκφέρεται με υποτακτική, γιατί εκφράζει υποκειμενική αιτιολογία. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική υπερσυντελίκου (praeripuisset), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (venit) και δηλώνεται το προτερόχρονο στο παρελθόν.

quam aequo animo me ferro essem interemptura: δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική πρόταση, μερικής αγνοίας, που λειτουργεί ως αντικείμενο του απαρεμφάτου experiri. Εισάγεται με τo ερωτηματικό επίρρημα quam και εκφέρεται με υποτακτική, γιατί θεωρείται ότι η εξάρτηση δίνει υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενο της δευτερεύουσας πρότασης. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική παρατατικού ενεργητικής περιφραστικής συζυγίας (essem interemptura), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου, (volui, μέσω του απαρεμφάτου experiri), και δηλώνεται το υστερόχρονο στο παρελθόν.

si tibi consilium non ex sententia cessisset»: δευτερεύουσα επιρρηματική υποθετική πρόταση. Εισάγεται με τον υποθετικό σύνδεσμο si, γιατί είναι καταφατική. Με εξάρτηση από το experiri, που με τη σειρά του εξαρτάται από το volui, σχηματίζεται εξαρτημένος υποθετικός λόγος της ανοικτής υπόθεσης (1ο είδος) στο μέλλον. Συγκεκριμένα, στην υπόθεση έχουμε υποτακτική υπερσυντελίκου (cessisset) και στην απόδοση πλάγια ερωτηματική πρόταση (quam aequo animo me ferro essem interemptura).

Τροπή σε ανεξάρτητο υποθετικό λόγο:

Υπόθεση: si […] non ex sententia cesserit (οριστική συντελεσμένου μέλλοντα)

Απόδοση: quam […] interimam?? (ευθεία ερώτηση – οριστική μέλλοντα)

Πηγή http://www.study4exams.gr