ΟΝΕΙΡΟ ΣΤΟ ΚΥΜΑ, Αλεξ. Παπαδιαμάντη

ΑΛΕΞ, ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗ: ΟΝΕΙΡΟ ΣΤΟ ΚΥΜΑ

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ

Πρωτοπρόσωπη αφήγηση από έναν δραματοποιημένο, αυτοδιηγητικό, ομοδιηγητικό αφηγητή που είναι ο κεντρικός ήρωας, ο πρωταγωνιστής  της δικής του ιστορίας με εσωτερική εστίαση. Η αφήγηση αυτού του είδους προσδίδει στο αφήγημα αυτοβιογραφικό  - βιωματικό χαρακτήρα και βρίσκεται ανάμεσα στο απομνημόνευμα και στην εξομολόγηση. Μυθοποιώντας τα απαραίτητα στοιχεία ο Παπαδιαμάντης δημιουργεί τον τύπο του εξομολογούμενου αφηγητή που αποφασίζει να καταγράψει το μετασχηματισμό του από «βοσκού εις τα όρη»  σε δικηγόρο , που αντιστοιχεί με το πέρασμά του από το βουνό στην Αθήνα, από την εφηβεία στην ωριμότητα, από την παραδεισιακή – προπτωτική κατάσταση στην όλο φροντίδες δουλεία της αστικής ζωής : μεταπτωτική κατάσταση.

Ο αφηγητής κοιτάζει πίσω και βλέπει τα γεγονότα της προηγούμενης ζωής του αναδρομικά. Από τη χρονική διαφορά προκύπτει η διπλή υπόσταση του αφηγητή :1. Το           «εγώ» της ιστορίας που βιώνει τα γεγονότα δηλ. ο έφηβος βοσκός και 2. Το «εγώ» της αφήγησης που διηγείται τα γεγονότα τα κρίνει ,τα αξιολογεί και τα σχολιάζει  δηλ ο ώριμος δικηγόρος

. Περιγράφει ένα συμβάν που πιστεύει ότι επηρέασε τη μετέπειτα ζωή του και εκφέρει κρίσεις και απόψεις, παίρνει θέση, πράγμα που δίνει στην αφήγηση τα χαρακτηριστικά της εξομολόγησης. Η αφήγηση γίνεται από την προοπτική του ώριμου αφηγητή, που έχοντας ζήσει ο ίδιος τα γεγονότα, τα χρωματίζει με την εμπειρία του ανθρώπου που κοιτάζει πλέον από μεγάλη απόσταση χρόνου αυτό που του συνέβη στο παρελθόν.,   Ο αφηγητής στο κύριο μέρος του διηγήματος υιοθετεί την προοπτική του ήρωα-βοσκού, χωρίς υποτίθεται να γνωρίζει περισσότερα από όσα η κατοπινή εμπειρία τον προμήθευσε. Η διαφορά αυτή γίνεται φανερή, όταν, ενώ η αφήγηση εστιάζει κάποτε στον ήρωα βοσκό, ο αφηγητής-προλύτης παρεμβάλλει και τη δική του αφηγηματική φωνή, προσπαθώντας να φωτίσει ενέργειες κι αντιδράσεις του ήρωα. Αλλού πάλι ο αφηγητής αποσιωπά σκόπιμα λεπτομέρειες και προβάλλει μόνο την προοπτική του βοσκού, αυξάνοντας έτσι την αγωνία και την ένταση για τη συνέχεια. Η εναλλαγή αυτή της εστίασης είναι πολύ σημαντική, ιδιαίτερα για την ανάδειξη των διλημμάτων του ήρωα-βοσκού.

Η αφήγηση είναι αναδρομική στον πρόλογο όμως παρατηρούμε πρόληψη –προσήμανση (μας αναφέρει από την αρχή την τελική επιλογή)και την εγκιβωτισμένη αφήγηση με την ιστορία του Σισώη που δίνεται με κυκλικό σχήμα. Σχήμα κύκλου υπάρχει ανάμεσα στην αρχή και στο τέλος του διηγήματος. Το διήγημα αρχίζει και κλείνει με τη νοσταλγία για τη για τη ζωή κοντά στη φύση.

Τεχνική αντιθέσεων: Μία συγχρονική (νεαρός βοσκός :κατάσταση ευδαιμονίας ελευθερίας ,αυτάρκειας #κύρ Μόσχος (περιορισμένος)

Μία διαχρονική (νεαρός βοσκός ,το «εγώ» της ιστορίας #ώριμος δικηγόρος ,το «εγώ» της αφήγησης)

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΣ ΧΡΟΝΟΣ

Ο χρόνος της ιστορίας τοποθετείται στο παρελθόν με μια σχετική απροσδιοριστία (187..)ενώ συγκεκριμένες χρονικές στιγμές ή το πέρασμα του χρόνου δίνονται με τις επαναλαμβανόμενες γεωργικές εργασίες ή μ ε αναφορές σε φάσεις του 24ώρου.Στο διήγημα εξαιτίας των εναλλαγών στην οπτική γωνία του αφηγητή (νεαρός βοσκός – ώριμος δικηγόρος)και στη χρονική απόσταση που υπάρχει μεταξύ παρόντος και παρελθόντος έχουμε με την αναδρομική αφήγηση μια σταδιακή πορεία προς το κεντρικό επεισόδιο της αφήγησης. Αλλά η κυκλική ιστορία του Σισώη με την εγκιβωτισμένη αφήγηση ,η προδρομική αφήγηση στον πρόλογο ,το σχήμα κύκλου η ονειρώδης κατάσταση ,η ανάμνηση του ονείρου δίνουν στον αφηγηματικό χρόνο ένα γνώρισμα όπου κεντρικό ρόλο παίζει το ονειρικό στοιχείο, η ρευστότητα. Αξιοσημείωτες  είναι οι χρονικές επιβραδύνσεις με τις εκτενείς περιγραφές ,τις σκέψεις ,τους στοχασμούς και τις αναμνήσεις του ήρωα ωστόσο σε κάποια σημεία (σπουδές π.χ) παρατηρείται επιτάχυνση ή αφηγηματικό κενό. Οι διάλογοι είναι πολύ περιορισμένοι .

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ

Διήγηση, περιγραφή,  εσωτερικός μονόλογος, διάλογος. Αξιοσημείωτα τα εισαγωγικά στα οποία περικλείεται το διήγημα και η τεχνική της πλαστοπροσωπίας (δια την αντιγραφήν)

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΚΑΙ ΑΦΗΓΗΤΗΣ

Με το παρενθετικό σχόλιο δια την αντιγραφήν και την υπογραφή του στο τέλος ο Παπαδιαμάντης φαίνεται να αποποιείται της συμμετοχής του στο διήγημα :τέχνασμα της πλαστοπροσωπίας. Ωστόσο δε χωρεί αμφιβολία ότι έκλεισε μέσα στις αναμνήσεις του ένα υπολογίσιμο τμήμα της ζωής του .Ο τόπος όπου διαδραματίζεται η ιστορία είναι ο τόπος γεννήσεως του, η Σκίαθος αλλά και η Αθήνα. Το τοπίο το περιγράφει με τόσο πιστό και αναπαριστατικό τρόπο ώστε ο αναγνώστης είναι σχετικά εύκολο να το ταυτίσει με τη Σκιάθο. Οι εικόνες του βοσκόπουλου,  το μοναστήρι του Ευαγγελισμού, η σχέση με τη θρησκεία, η θρησκευτικότητα ως βίωμα (Δευτερονόμιο, Ασμα ασμάτων, το σχοινίον της παραβολής), οι εκκλησιαστικοί όροι (εγκαταβίωσεν, φραγγέλιον), αλλά κυρίως η γλώσσα μέσα στην οποία κλείνει τις εμπειρίες του και τα βιώματά του δημιουργεί την εντύπωση ότι έζησε αυτά για τα οποία γράφει, γιατί βγάζει από μέσα του πράγματα που του είναι οικεία και αγαπητά. Επίσης η ιστορία του διηγήματος διαδραματίζεται στη σύγχρονη με το συγγραφέα πραγματικότητα,

ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΥΦΟΣ

Η γλώσσα του Παπαδιαμάντη είναι προσωπική και ιδιότυπη, αποτελείται από ένα κράμα καθαρεύουσας, εκκλησιαστικής και δημοτικής. Στους διαλόγους του  χρησιμοποιεί σχεδόν φωνογραφικά αποτυπωμένη την ομιλούμενη λαϊκή γλώσσα πολλές φορές και με τους σκιαθίτικους ιδιωματισμούς (σουραύλι). Στην αφήγηση η βάση είναι η καθαρεύουσα, μια καθαρεύουσα όμως αρκετά χαλαρή, καθόλου ψυχρή και με πρόσμιξη πολλών στοιχείων της δημοτικής. Στις περιγραφές υπάρχει μια προσεγμένη αμιγής καθαρεύουσα, κληρονομημένη από την παλαιότερη λογοτεχνική και εκκλησιαστική παράδοση. Τοποθετεί συνήθως το επίθετο μετά το ουσιαστικό.

ΠΑΠΑΚΩΣΤΑ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΑ

Πηγές :Βιβλίο του καθηγητή

Δ.Μαυροσκούφη :Λογοτεχνία κατεύθυνσης